Polski Luwr

Moi mili,

 

Zamek z lotu ptaka fot. Wacław Szczepański

Przepraszam bardzo za opóźnienia w publikowaniu postów niestety okres przedświąteczny jest dla mnie zawsze bardzo aktywny i wyczerpujący. Ze swoimi harcerzami organizujemy długą i wieloczęściową akcję Bożonarodzeniową, co w połączeniu z ogólną świąteczną krzątaniną daje brak czasu na inne obowiązki. W święta była też masa atrakcji ze względu na zaręczyny z moją kochaną Agatką. Na szczęście już mogę trochę odetchnąć dlatego można nadrobić blogowanie.

Dziś chciałbym zaprosić was na wycieczkę do pięknego zamku Krzyż Topór. A w zasadzie nie jest to zamek tylko pałac z funkcjami obronnymi typu palazzo infortezza. Jest to tak naprawdę jedyny taki i niepowtarzalny obiekt w Polsce i tej części Europy, do momentu gdy nie powstał Luwr, był też największym takim Pałacem.

Krzyż i Topór

Wieża bramna znaleziono www.turystyka.interia,pl

Pierwszą rzeczą jaka na pewno rzuci wam się w oczy zwiedzając zamek to płaskorzeźba krzyża i topora, która widnieje tuż za mostem przy głównej bramie wjazdowej i która wpłynęła na nazwę rezydencji. Fundatorem i prawdopodobnie pomysłodawcą fortecy był Krzysztof Ossoliński.

Urodził się w połowie XVII w na Podkarpaciu jako trzeci syn Zbigniewa i Jadwigi Sienieńskich. Bardzo dobrze wyedukowany, studiował w Niemczech następnie, kontynuował edukację na uniwersytetach w Bolonii i Padwie. Po powrocie do kraju w 1612 brał udział w kilku wyprawach wojennych przeciwko Tatarom i Turkom, a w roku 1618 rozpoczął karierę polityczną, najpierw jako podstoli, a później podkomorzy sandomierski. Kilkanaście lat później dorobił się funkcji kasztelana sądeckiego, by po następnych pięciu latach otrzymać stanowisko wojewody sandomierskiego. Krzysztof Ossoliński był trzykrotnie żonaty. Ze związków tych doczekał się tylko jednego syna: Krzysztofa Baldwina. Był zajadłym wrogiem reformacji - z jego inicjatywy wypędzono arian z okolicznych miejscowości: Skrzelowa, Rakowa i Iwanisk. Krzysztof zmarł 24 lutego 1645 roku na nagły atak febry.

Nieco o zamku

znaleziono www.zamkipolskie.com

Zamek powstał nie z czego innego jak z pychy jego właściciela – chciał mieć po prostu najlepszą chatę spośród pozostałych magnatów. Jego pałac kosztował kupę kasy (30 ówczesnych milionów),  podkomorzy dorobił się nieco na dostawach dla wojska. Budowa rezydencji trwała ponad 20 lat, a do wzniesienia wykorzystywano materiał, który był pod ręką – głównie piaskowce i dolomity. Jak głosi legenda robotnikami byli jeńcy wojenni, pomimo tak dużych nakładów czasowych, ludzkich i pieniężnych w roku oddania czyli 1644 prawdopodobnie rezydencja była jeszcze nieskończona, a prace dekoracyjne i zakładanie ogrodów trwało jeszcze kilka lat. 

Zamek wzniesiony jest na planie regularnego pięcioboku, jego forma nawiązuje do kardynalskiej siedziby Farnese zbudowanej w mieście Caprarola we Włoszech. Nasz "Bob budowniczy" był zamiłowanym astrologiem i uwielbiał symbolikę, dlatego w jego rezydencji znajdują się 4 baszty, 12 sal, 52 komnaty i 365 okien – jest to analogia z układem pór roku, miesięcy, tygodni oraz dni w roku kalendarzowym. Z lewej strony portalu wjazdowego znajdziemy hieroglif W przypominający stylizowaną literę, według ornamentyki aramejskiej oznacza wieczne trwanie. Główną jednak dekorację bramy zamkowej stanowiły, już wcześniej wspomniane, dwie masywne płaskorzeźby, od których wywodzi się nazwa tego miejsca: symbolizujący kontrreformacyjne poglądy Ossolińskiego Krzyż oraz herb rodu Topór. Przed laty nad wjazdem wisiała również tablica z napisem: Krzyż obrona/krzyż podpora/dziadki naszego Topora – niestety dziś po tablicy nie ma już śladu.

znaleziono www.lotnik.info

Patrząc na zamek z zewnątrz obwód twierdzy tworzył wał ziemny zbudowany na planie pięcioboku. Spinające go bastiony wypełnione były ziemią, z wyłączeniem bastionu północno-zachodniego tzw. Rondla, który mieścił kazamaty. Wierzchem nasypu biegła droga wałowa i mury ze stanowiskami strzeleckimi, z których obrońcy mogli prowadzić skuteczny ostrzał we wszystkich kierunkach pokrywając nim całe przedpole. Dodatkowym zabezpieczeniem była wykuta w skale sucha fosa otaczająca cały mur, natomiast na północ od zamku rozciągały się połączone z pałacem ogrody francuskie - dziś nikt nie byłby w stanie wskazać gdzie się mieściły.

Dziedziniec eliptyczny znaleziono www.zamkipolskie.com

 Główną oś zamku tworzy brama wjazdowa wraz z eliptycznym dziedzińcem wewnętrzny i środkowy bastion z ośmioboczną wieżą. Fasadę pałacu zdobią powtarzające się motywy łuku tryumfalnego z wnękami - we wnękach rozmieszczono podobizny przodków Krzysztofa Ossolińskiego i przedstawicieli rodzin z nim spokrewnionych wraz z drobnymi inskrypcjami. Część reprezentacyjna znajdowała się w skrzydle usytuowanym w głównej osi zamku zakończonym pięcioboczną wieżą, z dziedzińca eliptycznego prowadził do niej tunel, nad którym mieściły się dwie obszerne reprezentacyjne sale - na pierwszym piętrze sala jadalna, a na drugim - dwukondygnacyjna sala balowa. Do części pałacowej z obu stron przylegały piętrowe skrzydła, na ich narożach wybudowano wyższe od skrzydeł bocznych o jedną kondygnację czworoboczne baszty akcentujące regularność całego założenia. W części naziemnej skrzydeł ulokowano pomieszczenia gospodarskie i techniczne oraz pokoje dla służby, w przyziemiach zaś znajdowały się piwnice, a także słynne stajnie z marmurowymi żłobami i wielkimi lustrami rozświetlającymi ich ciemne wnętrza. Jak widać nawet konie miały na bogato.

Co jeszcze ciekawego?

1. Rezydencja nie posłużyła długo właścicielowi w roku oddania przekazał go synowi jako prezent ślubny, niestety po roku zmarł na nagły atak febry
2. Na ślubie syna Krzysztofa Baldwina był podobnież nawet ówczesny król Władysław IV
3. W porównaniu do innych zamków okres potopu szwedzkiego nie wpłynął negatywnie na kondycję zamku, oczywiście wszystkie skarby zostały wywiezione, ale murów nie tknięto. Zamek podupadł, dlatego, że żaden z następnych właścicieli nie był w stanie go odbudować,
4.  Baldwin też nie za długo nacieszył się rezydencją, 3 lata po śmierci ojca został wysłany pod Zbaraż walczyć z Turkami, wrócił na tarczy nie pozostawiając żadnego potomka
5. Sala jadalna na górnej kondygnacji pałacu miała podobno strop wykonany ze szkła w taki sposób, by wydawało się, iż jest to wielkie akwarium,
6. W przyziemiu północnej wieży wypływa źródełko, z którego zaopatrywano zamek w wodę. Woda ta, o nazwie Krzyżtopożanka, posiada bogate walory smakowe, w niektórych kręgach uchodzi nawet za leczniczą,
7. W jednym z podziemnych pomieszczeń można zobaczyć drobne stalaktyty i stalagmity narosłe wskutek 300-letniego przecieku wody opadowej przez sklepienie ze skały wapiennej,
8. Jak głosi legenda Krzyżtopór miał mieć podziemne połączenie z Ossolinem. Właściciele zamków w Ujeździe i Ossolinie, jeździli tym lochem do siebie w gościnę, saniami po specjalnej powierzchni wyłożonej cukrem, który miał imitować lód,
9. Stajnie zamkowe posiadają znakomite właściwości akustyczne. Warunki tam panujące są tak dobre, że w pomieszczeniach tych można z sukcesem organizować kameralne koncerty,
10. W miejscu, gdzie przed laty rozpościerały się wspaniałe ogrody w stylu francuskim znajduje się skromny krzyż upamiętniający więźniów z Ostrowca rozstrzelanych tutaj w 1944 roku przez żandarmerię niemiecką. Do egzekucji doszło po ataku polskiej grupy partyzantów na samochód niemieckiego starosty Oporowa. W wyniku ostrzału zmarła ciężarna żona starosty.
11.  Podobno w latach 60. XX wieku Krzyżtopór stał się obiektem zainteresowań pewnego bogatego obywatela U.S.A., który chciał go kupić, pociąć na bloki, wywieźć do Stanów Zjednoczonych i tam ponownie złożyć na terenie swojej posiadłości w Teksasie,
12. W 1980 r. Ministerstwo Obrony Narodowej zdobyło fundusze na kompleksową odbudowę zamku z zamiarem przeznaczenia go na ośrodek wypoczynkowy MON. Inwestycję przerwał niestety stan wojenny, później nigdy do niej nie powrócono,
13. Zamek można zwiedzać z przewodnikiem także nocą. Pełne dreszczu emocjonujące oglądanie odbywa się w każdą drugą i ostatnią sobotę miesiąca od 1 kwietnia do 31 października po wcześniejszym zapisie.

Makieta zamku robi wrażenie, znaleziono www.zamkipolskie.com

Legenda o okrutnej Pani zamku Krzyżtopór

Kiedy jeszcze potężny zamek Krzyżtopór olśniewał swoim blaskiem i dostatkiem, mieszkała w nim krewna wojewody Krzysztofa i podkomendna słynnego księcia toruńskiego, obłudna i wyjątkowo wredna baba. Przeżyty niegdyś zawód miłosny zmienił piękną pannę w bogatą i okrutną jędzę. Poddani cierpieli z tej przyczyny, gdyż chora z nienawiści do ludzi kobieta nie szczędziła im razów, chłost i awantur. Obok wspomnianego już księcia jedynym jej ulubieńcem był kudłaty biały piesek, który nie odstępował swej pani na krok. Ona zaś wymyśliła sobie, że piesek rozpoznaje złych ludzi. Kogo tylko obwącha - ten jest uratowany. Ale jeżeli zaszczeka, oznacza to, że człowiek taki jest nieżyczliwy, a wtedy biada takiemu nieszczęśnikowi. Na jej rozkaz siepacze wtrącali go do lochu, gdzie konał bez jedzenia i wody.

Długie lata trwały te okrutne zabawy. Pewnego dnia do zamku zawitał dworzanin z dalekich stron. Ujrzawszy go w progu komnaty, piesek skoczył doń i głośno zaszczekał. Pani zadzwoniła na swych siepaczy, ale dworzanin, który zdążył poznać jej zwyczaje, dobył miecza, zgładził babę, kundla i przybyłych dwóch oprawców. Ciała całej czwórki zepchnął do lochu - tego samego, w którym z kaprysu chorej kobiety zginęło wielu niewinnych ludzi. W ten oto sposób zamek został uwolniony od katów. Dworzanin spiesznie odjechał, a po czterech latach zginął na polu bitwy. Okrutna Pani natomiast wraca czasem do swej siedziby jako Biała Dama, ale biada nieszczęśnikowi, który ją ujrzy.

Niestety tam nie byłem

Fot. Paweł Małeck www.kielce.gazeta.pl

Pałac w Ujeździe jest dowodem na to jak śmiałość i pieniądze przeradzają się w trwałe piękno. Smutne jest to, że jego fundator nie miał okazji nacieszyć się swoim dziełem odpowiednio długo. Pomimo, że jest to niezbyt stary zamek jest on bardzo okazały i piękny. Od wielu lat ma status zabezpieczonej ruiny, w tym roku dobiegły prace konserwatorskie mające na celu zabezpieczenie budowli dla zwiedzających i uatrakcyjnienie zwiedzania. Obiekt dostaje też sporo kasy na odbudowę zaraz po Klasztorze na Świętym Krzyżu i Chęcinach jest to budowla, która ma się stać kolejną perłą ziemi Świętokrzyskiej. I chyba dobrze, chciałbym zobaczyć jak pięknie wyglądał on tuż zaraz po wybudowaniu. Obiekt kusi łatwym dojazdem i tanim biletem - a mnie nocnym zwiedzaniem, jeśli zajedziecie w Świętokrzyskie to nie zapomnijcie odwiedzić tego miejsca. Ja żałuję, że nie mogłem się tam pojawić.

Daję 8/10.

źródła:
http://www.zamkipolskie.com/
http://www.krzyztopor.org.pl/